Pan R. przyszedł uśmiechnięty. Mówił podnieconym głosem, bardzo zadowolony ze swojego sukcesu. - Zrozumiałem, że muszę odnaleźć krowę - powiedział.

W wielu zaburzeniach i chorobach psychicznych skojarzenia stają się przekleństwem - wikłają myśli, tworzą fantastyczne siatki powiązań, utrudniają życie odrealniając świat. Jednak własna praca analityczna i proces terapeutyczny pozwalają wykorzystać skłonność do tak niezwykłego kojarzenia w sposób konstruktywny.

Osoby o szczególnej wrażliwości, reagujące mechanizmami psychotycznymi w obliczu kryzysów psychicznych, doświadczają sytuacji, kiedy proces symbolizacji ulega zaburzeniu - to co ma coś znaczyć zaczyna znaczyć coś zupełnie innego. W takiej sytuacji nic nie jest tym, co nam się zdaje.

Ten przerażający moment, w którym doświadcza się całkowitej niespójności symbolu, ekspresji, przekazu, braku możliwości zahamowania procesów skojarzeniowych, aż wreszcie rozpadu komunikacji, jest jednocześnie elementem tworzenia nowego, wewnętrznego świata; hermetycznej przestrzeni, w której rozumienie symboli jest całkowicie zindywidualizowane. Rozbicie języka w sferze symbolicznej, pojęciowej, fonetycznej obrazuje wewnętrzne rozszczepienie i niemożność bycia integralną, spójną osobą.

Podobny element rozbicia wewnętrznego odnajdujemy także w procesie twórczym. Szeroko stosowana "burza mózgów", jest właśnie zachętą do twórczego stosowania skojarzeń. Jednak pracując twórczo nad nowymi projektami nie tracimy kontroli - hamujemy procesy skojarzeniowe i świadomie stosujemy selekcję, która w znaczącym stopniu umożliwia zapanowanie nad strumieniem nieświadomości.

Jednym z elementów formowania zdrowia psychicznego jest więc uzyskiwanie kontroli nad rozumieniem własnych skojarzeń w kontekście zmieniającego się świata. Każdy z nas doświadczył nadinterpretacji własnych wypowiedzi, czy zachowań ze strony innych osób; jak również każdy takiej nadinterpretacji wielokrotnie dokonał. Przypomnijcie sobie ile razy prowadziło to do zagubienia, czy nieporozumień i konfliktów.

Nadinterpretacja wiąże się z subiektywnym odbiorem wrażeń jako poszczególnych bodźców oraz zindywidualizowaną percepcją świata, jako całości. Zebranie, selekcja i integracja wiadomości płynących z zewnątrz narażona jest na wiele przeszkód, które zmieniają jej zapis i końcowo wpływają na rozumienie otaczającej nas rzeczywistości. Wpływa na to stan naszego układu nerwowego, jego podatność na stres, wrażliwość, zmęczenie, zdolność do niwelowania niepotrzebnych bodźców, etc. Ważnym czynnikiem wpływającym na centralny system nerwowy jest stan ogólny organizmu - jeśli byliście przemęczeni, albo cierpicie na problemy hormonalne, wasza odporność, na przykład, na krytyczne uwagi i komentarze ma inny poziom niż w sytuacji, gdy jesteście w dobrej formie psychofizycznej. Innym ważnym elementem jest stan emocjonalny, w jakim się znajdujecie. Jeśli, dla przykładu, jesteście w dobrym humorze, to uśmiechy kolegów z biura mogą być przyjemne i zachęcać do kontaktów. Jeśli jednak żyjecie w stresie, czujecie się zagrożeni, niepewni siebie, to uśmiech kolegi może być sygnałem wywołującym poczucie większego zagrożenia, jako nieszczery, ukrywający złe zamiary, szyderczy. To może wydać się dość przerażające, ale wszyscy, którzy doświadczyli długotrwałego, wyniszczającego stresu w domu, czy w pracy, wiedzą o czym mówię. Wszechobecne negatywne skojarzenia powodują nasilanie się lęków i kolejne objawy zaburzeń psychicznych.

Wyjściem z niszczącego i skrajnie subiektywnego procesu kreowania interpretacji świata jest poszukiwanie rozumienia niezwykłych i narzucających się skojarzeń w taki sposób, żeby odnajdywać ich znaczenie w realności. Niezbędne staje się więc testowanie rzeczywistości. Sprawdzanie jej polega na weryfikowaniu skojarzeń w oparciu o fakty a także o rozumienie innych osób. To trudne zadanie, bo weryfikacja prawdy wymaga poddawania w wątpliwość własnych skojarzeń. Często musimy tego dokonywać, gdy na przykład zareagujemy niewłaściwe rozumiejąc zamiary drugiej osoby, wtedy jej reakcja jest weryfikacją naszych skojarzeń.

Pojawiają się więc pytania o to, co naprawdę się zdarzyło, o to czy inni podobnie to zrozumieli, a także o to, czy to co mówię jest zrozumiałe dla innych. W skrajnych przypadkach musimy zapytać o podstawowe zdarzenia - czy samochody, które widziałam jechały naprawdę? Czy miały jaskrawe kolory, jaskrawsze iż inne auta? Czy pojawiły się w nieprzypadkowej sytuacji? Czy ty też słyszałeś, jak ludzie w samochodach o mnie mówili?

Zmiana w rozumieniu świata, w interpretacji jest niełatwa, wymaga wysiłku, uważności i cierpliwości, bo towarzyszy jej wiele nieudanych prób. Jednak na dłuższą metę się opłaca, bo pozwala odnaleźć spokój i poczucie bezpieczeństwa, które daje oparcie się na samym sobie. Pozwala także rozumieć mechanizmy zachowań, które włączamy w sytuacji stresu i zapobiegać ich niekontrolowanej działalności. Dzięki temu odzyskujemy wpływ na swoje życie i zdrowie psychiczne.

Przyznam, że dla mnie, jako terapeuty, podążanie szlakiem indywidualnych skojarzeń staje się fascynującą podróżą bliżej drugiego człowieka. A zakończenie tej podróży najczęściej jest zaskakujące.

- Co to znaczy, że musi Pan odnaleźć krowę - zapytałam. Zdziwiona usiłowałam znaleźć znaczenie tych słów.
- Mój siostrzeniec dał mi w zabawie plastikową krowę. Wtedy zrozumiałem, że mówi mi w ten sposób, że ja mam być jak ta krowa, która stoi, żuje trawę i jest spokojna.
- Odnaleźć krowę to odnaleźć spokój w sobie.
- Tak. To znaczy być spokojnym wobec świata.

powrót